114 metra skáld, gjörið þið svo vel

Það er útbreiddur misskilningur, að ekki sé hægt að slá máli á andlegt atgerfi manna.  Þessu til sönnunar er eftirfarandi frásögn.

Sumarið 1991 dvaldi ég um tíma í Flatey á Breiðafirð og gisti í Krákuvör, en svo heitir annar bærinn þar á eynni.  Þar var mér sögð sú saga, sem hér fer á eftir og er sönnun þess, að hægt er að slá máli á andlega iðju manna, að minnsta kosti með vissum hætti. 

Nokkrum árum áður hafði Steinar Sigurjónsson rithöfundur fengið kofa einn í Krákuvör til dvalar og hugðist hann vinna þar að skáldsagnagerð. Kofi þessi, sem nú hefur verið rifinn, fyrir margt löngu stóð nærri fjörunni.  Er af honum nokkur saga og má í því sambandi geta þess, að þarna dvaldi um skeið frú Ásthildur Thorsteinsson, ekkja Péturs Thorsteinsson kaupmanns í Bíldudal og móðir þess ástsæla listamanns Muggs. En það er önnur saga.

Steinar var, eins og þeir sem þekktu hann vita, svolítið seinheppinn á köflum.  Það var í fullu samræmi við þessa seinheppni hans, að hann kom sæll og glaður með flóabátnum Baldri út í Flatey og hafði með sér ritvél, sem hann hafði keypt út á krít og fengið að skrifa hana hjá Braga Kristjónssyni fornbókasala. Með þessari maskínu skyldi nú festa á blað hina fyrirhugðu skáldsögu.  Því miður hafði láðst af fræða hann um það, að í kofa þeim, sem honum var ætlaður, var ekkert rafmagn.  Og auðvitað kom hann með rafmagnsritvél til Flateyjar.  En ekki hvað!

Forðum tíð var Flatey einhver mesti verslunarstaður landsins og hélst svo raunar allt fram á 19. öld, enda þjónaði verslunin þar öllum Breiðafirði.  En nú var sú tíð liðin og ekki lengur nokkra búð að finna þar um slóðir.  Voru nú góð ráð dýr.

En Steinar Sigurjónsson dó ekki ráðalaus.  Af stakri nákvæmni mældi hann vegalengdina frá borðinu, sem hann hugðist skrifa við í kofanum og að næstu rafmagnsinnstungu í íbúðarhúsinu í Krákuvör.  Vegalengdin reyndist vera 114 metrar.  Því næst hringdi hann í verslun á Stykkishólmi og pantaði rafmagnssnúru af umræddri lengd.  Snúruna þá arna fékk hann skilvíslega með næstu ferð Baldurs.  Tengdi hann nú annan enda snúrunnar við rafnagnsritvélina en hina í innstunguna í íbúðarhúsinu.  Og hófs þá ritun skáldsögunnar. 

Ekki veit ég, hvaða skáldsaga festist þarna á blað.  En þetta mun hafa verið á árunum kringum 1980 og geta glöggir lesendur væntanlega getið sér þess til, hver sagan var út frá því.  Hitt er óhrekjanleg staðreynd, sem af þessari frásögn má sjá, að Steinar Sigurjónsson var skál upp á 114 metra.  Ég þekki ekki önnur skáld meiri.

Ógna innflytjendur íslenskri menningu?

Það er slæmur siður okkar Íslendinga, að þjarka um allt milli himins og jarðar, án þess að koma okkur saman um grundvallaratriði þess, sem um er deilt hverju sinni.  Nú um stundir er þannig mikið um það rifist, hvort íslenskri menningu stafi hætta af vaxandi fjölda útlendinga á Íslandi.  En tvö mjög mikilvæg grundvallaratriði eru látin liggja milli hluta í þessu sambandi.  Annars vegar er það spurningin um það, hvað sé íslensk menning og hins vegar, hverjir séu útlendingar.

Ef við nú göngum frá því sem gefnu, að sérstök menning, svo sem þjóðmenning, sé allt það atferli, sem meðvitað og ómeðvitað tíðkast hjá ákveðnum hópi, t.d. heilli þjóð, svo sem verslunarhættir, umgengnishættir, listsköpun, búnaðarstefna, fjölmiðlun o.s.frv., þá er ljóst, að verulega hefur verið vegið að séríslenskri menningu á undanförnum áratugum.  Þannig miðast verslunarhættirnir ekki lengur eingöngu við þær hefðir, sem mótast hafa í landinu, frá því íslensk verslunarstétt varð til á 19. öld.  EES-sáttmálinn gjörbreytti því og einokun í matvælaverslun hefur að sumu leyti fært þjóðina aftur til 17. aldar.  Listsköpun þjóðarinnar hefur tekið miklum breytingum, enda eðlilegt, að hver kynslóð leiti sér nýrra leiða í þeim efnum. Þá eru umgengnishættir mun frjálslegri nú en bara fyrir tveimur áratugum, eða svo. Og hvað íslenska fjölmiðlun varðar, eða réttara sagt þann þátt hennar, sem almenningur notar mest, þ.e.a.s. sjónvarpið, þá er það ekki íslenskt nema að óverulegum hluta, heldur fyrst og fremst amerískt og að nokkrum hluta enskt.

Allt byggist þetta á þróun, sem við Íslendingar höfum sjálfir mótað, eða látið yfir okkur ganga, eftir atvikum.  Þeim fer sífellt fjölgandi, sem leita sér að mestu eða öllu leyti afþreyingar í amerísku sjónvarpsefni.  Er ekki ráð, að velta því fyrir sér, hvort þetta sé ekki meiri ógnun við íslenska menningu, en innfluttningur fólks af erlendum uppruna?

Og hve lengi eru innflytjendur útlendingar?  Ég leyfi mér að efast um, að sá maður, sem er sæmilega mæltur á íslenska tungu, sé útlendingur, eins þótt hann hafi slitið barnskónum suður í Ghana eða austur í Póllandi.  Sjálfur hef ég búið í Svíþjóð.  Á einum stað, þar sem ég vann þar í landi, vorum við vinnufélagrnir allir norrænir, utan einn.  Hann var Austuríkismaður.  En hann hélt því fram án þess að blána eða blikna, að í raun væri hann miklu norrænni en við hin.  Rökin voru þessi: „Þið eruð bara norræn, vegna þess, að þið fæddust á Norðurlöndum.  Ég er norrænn, venga þess, að ég valdi mér það hlutskipti i lífinu."  Þetta voru rök, sem erfitt var að hrekja.

Auðvitað mun innflutningur fólks til Íslands breyta menningu þjóðarinnar.  En sé rétt að málum staðið, verða þær breytingar öllum til góðs.  Ef hins vegar sá hópur heldur áfram að stækka, sem sækir „andlega" næringu í útlent sjónvarpsrusl og íslenskar stælingar á því, þá mun menning okkar verða fyrir óbætanlegu tjóni.  Þættir Jay Lenos eru gott dæmi.  Þeir eru vafalaust ágætis afþreying fyrir vissa hópa Ameríkana.  En þeir eru Íslendingum framandi, vegna þess, að þar er ekki fjallað um okkar veruleika.  Eða er ef til vill svo komið?