Kosningaspjall

Nútíma lýðræði á sér rætur í upplýsingastefnu 18. aldar.  Á þeim tímum tók vaxandi borgarastétt Evrópu að efast um guðlegt vald kónga og keisara og sú hugmynd tók að læðast að mönnum, að betur sæju augu en auga.  Í upphafi voru hugmyndir þeirra um lýðræði þó harla þröngar.  Þeir einir skyldu njóta kosningaréttar og um leið kjörgengis, sem ættu tilskildar lágmarkseignir eða væru menntamenn.  Fór það oftast saman, því aðeins eignamenn höfðu ráð á menntun.  Og svo var kosningarétturinn auðvitað bundinn við karla.

Eftir því sem á 19. öldina leið, rýmkuðu hugmyndir manna um kosningarétt og kjörgengi.  Borgaraleg frjálslyndisöfl og enn frekar róttæk öfl, sem börðust fyrir auknum mannréttindum verkalýðs gerðu sér grein fyrir því, að ekki væri samhengi milli eigna og lýðræðis.  Auk þess tóku konur í vaxandi mæli að krefjast réttar síns.

Svo fór, að í þeim ríkjum, sem á annað borð kenndu sig við lýðræði, var almenn og víð skilgreining þess ofan á.  Konur öðluðust kosningarétt og eigna- og menntunartakmarkanir kjósenda og frambjóðenda voru afnumdar.  Lengi vel stuðlaði þetta að því, að þær stofnanir, sem kosið var til, þjóðþing, sveitarstjórnir o.s.frv. fólu í sér ákveðna stéttarlega breidd, mis mikla að vísu. 

Nú er eins og þessi þróun sé að snúast aftur til fámennisstjórnar eins og hún var í upphafi borgaralegs lýðræðis.  Að vísu halda menn kosningarétti sínum, burtséð frá prófgráðum, en frambjóðendur verða sífellt einslitari hópur.  Og þá gerist nokkuð merkilegt.  Rökin fyrir menntunarkröfum frambjóðenda og kjósenda í upphafi borgarlegs lýðræðis voru eðlileg á þeirra tíma vísu.  Upplýsingastefnan krafðist þess, að þeir sem með völdin fóru, hefðu ákveðna lágmarks þekkingu á þjóðfélaginu.  Að öðrum kosti gætu þeir ekki tekið þátt í stjórn þess.  Slíkar hugmyndir voru eðlilegar á tímum frumlýðræðis. 

En menntun er reynsla og hún fæst víðar en í skólum.  Og nú á síðari árum hefur háskólanám að stórum hluta breyst úr víðu akademísku námi í þrönga fagþjálfun.  Því er það svo, að á meðan háskólanemum fjölgar, útskrifa háskólarnir í raun stöðugt færri menntamenn í klassískum skilningi þess orðs.  Háskólarnir hafa að hluta, leyst iðnskólana af hólmi.  Um leið hefur æskudýrkun nútímans blindað mönnum sýn.  Ungu og reynslulitlu fólki er stöðugt treyst fyrir viðameiri þáttum samfélagsins.  Hver man ekki eftir unga bankafólkinu, sem að stórum hluta leiddi þjóðina fram að hengiflugi hrunsins?  Maður var ekki allt viss um, hvort sá mannskapur ferðaðist um í lúxusjeppum eða barnavögnum.

Nú virðast stjórnmálaflokkarnir, allir sem einn, stíga sama dansinn.  Ótrúlega hátt hlutfall frambjóðenda allra flokka og fljótt á litið í öllum eða a.m.k. flestum sveitarfélögum,eru með leyfi að segja ungir og reynslulitlir sérþjálfaðir tæknikratar, í stíl við þann mannskap, sem notaður  er sem millistjórnendur á bankakontórum.  Þetta hefur svo leitt til slíkrar málefnafátæktar, að frambjóðendur keppast við að lofa góðu veðri.  Pólitískum álitamálum sem uppi eru í sveitarfélögum úti um allt land, eins og láglaunastefnu, vaxandi neyð öryrkja og gamals fólks, evrópumeti í brottfalli nemenda úr skólum o.s. frv. er ýtt til hliðar.  Slík mál eru einfaldlega of flókin og óþægileg fyrir reynslulausa tæknikrata.  Þeim lætur best að sjúga snudduna sína í barnavagninum og berjast fyrir bættu veðurfari.

 (Birtist í Sunnlenska fréttablaðinu 14. maí 2014)