Pjetur Hafstein Lárusson

Kristjáni frá Djúpalæk lét það léttar en flestum öðrum skáldum, að komast að kjarna málsins með einföldum og skýrum hætti. Í ljóðabókinni Þrílækir, sem hann sendi frá sér árið 1972 gefur að líta lítið ljóð, undir titlinum „Flokkar“. Það hljóðar svo:

„Flokkur“ er fólk,
segja „flokkar“ okkur.
Aftur á móti
er fólk ekki flokkur.
En forusta „flokka“
er fyrirtak.
Öllum miðar þeim áfram
afturábak.

Á þeim tímum þegar Kristján frá Djúpalæk orti þetta ljóð, heyrðust að vísu þær raddir, sem sögðu lýðræðið og flokksræðið fara heldur illa saman. Samt hafði orðið „stjórnmálastétt“ ekki enn heyrst á tungu nokkurs manns. Nú, aðeins rúmum fjörutíu árum síðar, eru meira að segja stjórnmálamennirnir sjálfir farnir að tala um sig sem sérstaka „stétt“; stjórnmálastétt.

Ætti þetta ekki að vekja almenning til umhugsunar og umræðna um það, hvað lýðræði er? Getur hugsast, að eftir allt það tjón, á sviði stjórnmála, efnahagsmála en fyrst og fremst í siðferðilegum skilningi, sem orðið hefur á undanförnum árum, séu menn enn reiðubúnir til að túlka lýðræðið á þann hátt að það feli ekkert í sér, annað en „rétt“ almennings til að afsala sér völdum í hendur stjórnmálaflokka á fjögurra ára fresti.  

Góðu heilli má sjá viss merki breytinga. Almenn þátttaka í „störfum“ stjórnmálaflokka er svo hverfandi, að þeir eru farnir að auglýsa eftir hugmyndum síðustu vikur fyrir kosningar. Félagsstörfin sem stjórnmálaflokkarnir höfðu áður að stærstum hluta í sínum höndum, hafa nú færst til fjölmargra áhugamannahópa, m.a. um einstök velferðarmál, náttúruvernd og önnur hugðarefni.   Er ekki ráð, að menn leiði hugann að því, hvort ekki megi með einhverjum hætti tryggja aðkomu slíkra hópa að stefnumótun og ákvarðanatöku varðandi þau málefni, sem þeir einbeita sér að?  Ég er ekki frá því, að þetta væri tilraunarinnar virði.

 (þessi grein birtist í Sunnlenska fréttablaðinu þann 7. maí s.l.)

Nú hefur ný Písakönnun leitt í ljós afleitan árangur grunnskólakerfisins hér á landi.  Ekki skal ég neitt um það segja að sinni, hvað veldur.  En þetta er grafalvarlegt mál.  Viðbrögð ónefnds borgarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins við könnunni, valda mér nokkrum heilabrotum.  Hann hefur mestar áhyggjur að því, að samkeppnishæfni nemenda (væntanlega þegar þeir koma úr skóla) muni skerðast. 

Ég hélt að Sjálfstæðisflokkurinn aðhylltist einstaklingshyggju.  Ef marka má orð borgarfulltrúans er það misskilningur; það á sýnilega ekki að mennta börn til að auka andlegan þroska þeirra, heldur til að gera þau að vel smurðum tannhjólum í atvinnulífinu.

Vitanlega þarf menntun að hluta til, að auka möguleika nemenda til að afla sér lífsviðurværis.  En þeir möguleikar aukast sjálfkrafa með auknum þroska þeirra.  En ef til vill snýst málið um hina eilífu spurningu: Hvort kemur fyrst, eggið eða hænan?

Eftirfarandi fullyrðingu rakst ég á í bók einn: "Menn geta gert góðverk án þess að vera í eðli sínu góðir, en menn geta ekki framið illvirki á þess að vera vondir."

Þetta er nokkuð merkilegri fullyrðing, en fljótt á litið mætti ætla, enda vekur hún þanka.  Því má t.d. velta fyrir sér, hvort góðverk stafi ekki af góðum huga og hlýtur sá, sem gerir góðverk þá ekki að teljast góður?  Samkvæmt því ætti síðari hluti fullyrðingarinnar að standast, það er, að aðeins vondur maður geti framið illvirki.  En þá vaknar spurningin um rót illvirkisins.  Sé hún beinlínis illur vilji, er augljóst, að sá sem það fremur er illur.  En getur hennar ekki verið að leita í vanþroska, fáfræði eða beinlínis sturlun?

Nóg í bili. 

Ekki man ég hvort það var í sveitarstjórnarkosningunum 1990 eða þingkosningum árið eftir.  Í báðum þessum kosningum sá ég um utankjörstaðaatkvæðagreiðsluna fyrir Alþýðuflokkinn í Reykjavík.  Dag nokkurn var hringt frá kosningaskrifstofu krata vestur á fjörðum.  Þeim sem hringdi var mikið í mun, að ég færi á elliheimilið Grund og kæmi konu einni, sem hann sagði búa þar, á kjörstað.  Það var auðvitað ekkert mál.  En til að hafa vaðið fyrir neðan mig, hringdi ég á elliheimilið til að grennslast fyrir um það, hvort blessuð gamla konan væri ferðafær.  Hún reyndist þá hafa lagt upp í sína hinstu för fyrir þremur mánuðum.  Ég hringdi auðvitað vestur og sagði þeim, sem hringt hafði, að það væri nokkuð seint, að koma konunni á kjörstað.

Vestfirðingar eru eins og menn vita, skjótráðir menn og sjást stundum ekki fyrir.  Svarið sem ég fékk var í þeim anda:  "Mér er andskotann sama, hvort kerlingin er lifandi eða dauð, þú ferð á elliheimilið og kemur henni á kjörstað," hvein í mínum manni fyrir vestan.  Svo skellti hann á en ég skellti upp úr.

Í þessu tilfelli var sannanlega um að ræða "dautt atkvæði."  En hinir látnu eru líka þeir einu, sem hægt er að kalla "dauð atkvæði."

Stóru flokkarnir halda því gjarnan á lofti, að atkvæði greidd litlum flokkum séu "dauð atkvæði."  Er þá átt við, að viðkomandi flokkur fái tæpast og jafnvel alls ekki mann kosinn á þing.  Vissulega er hægt að leiða líkum að því, hvort einhver flokkur nái þingsætum eður ei.  En með atkvæði sínu tjá kjósendur skoðun sína, eins þótt kosningarnar séu leynilegar.  Og þeir hafa fullan rétt á því, að kjósa án tillits til þess, hversu miklar líkur eru á, að atkvæði þeirra "nýtist" viðkomandi flokki.  Það er kjarni málsins.

Ljóð og ljúfir tónar í Sunnlenska bókakaffinu

Ljóð og ljúfir tónar nefnist dagskrá, sem verður í Sunnlenska bókakaffinu, í dag klukkan 15.00. Þar ætla ég að lesa úr nýútkominni bók minni, þar sem er að finna ljóð, frumort og þýdd, auk smásagna. Bókin nefnist Ljóðasafn og sagna 1972 til 2012 og er gefin út af bókaforlaginu Skruddu.

Ekki verð ég þó einn á ferðinni, því ég er bara nettur hluti af þríeykinu Ljóð og ljúfir tónar. Þarna munu nefnilega spila hjónin Jane Ade Sutarjo píanóleikari og fiðluleikari, sem mun spila á píanó og Grétar Geir Kristinsson, sem spilar á gítar. Þau eru bæði kennarar við Tónlistarskóla Árnesinga.

Dagskráin hefst klukkan 15.00 og eru allir velkomnir, meða húsrúm leyfir.