Um ævisögu Dags Sigurðarsonar

Það eru tvær hliðar á hverju máli og jafnvel fleiri á mönnum.  Dagur Sigurðarson var síbernskur maður á ytra borði.    Rætur þessa lágu í bernsku hans, skilnaði foreldra hans og þeirri staðreynd, að hann, mömmudrengurinn, hafnaði hjá föður sínum, fimm ára gamall.  Og það tók hann alla ævina, að vinna úr því, að ástæðan var einfaldlega sú, að móðir hans hafnaði honum. 

Dagur brást við með því að setja upp grímu trúðsins. Undir þeirri grímu leyndist viðkvæm lund manns, sem alla ævina var það um megn, að horfast í augu við þá mynd, sem við blasti.  Þess vegna varð hún til, yfirborðsmyndin, af stráknum af borgaraslektinu, sem barðist til fátæktar, en lifði á borgaraskapnum í laumi.  Og kom sér upp félagsskap ungs fólks, sem hann skipti út, á tveggja til þriggja ára fresti.  Enginn leikari afber sömu áhorfendurna úti í sal, sýningu eftir sýningu.

Þó voru vissuega til þeir menn, sem hann hélt lengur tryggð við, en unga fólkið, sem hann notaði sem leikhúsáhorfendur uns hann hann felldi tjöldin til að geta dregið þau upp fyrir nýja áhorfendur.  Þetta voru æskufélagarnir; menn á borð við Alferð Flóka, Úlf Hjörvar og Sigurjón Magnússon (Sigga hálofta), svo nokkrir séu nefndir.

            Og nú er komin út ævisaga Dags Sigurðarsonar, Gott á pakkið, eftir Níels Rúnar Gíslason.  A.m.k. kallast þetta ævisaga á titilsíðunni.  Þó er það ekki alls kostar rétt.  Í raun er hér á ferðinni leit sögumanns að söguefninu.  Og enda þótt Dagur hafi í lifanda lífi verið háll sem áll á sínum stöðuga flótta til bernsku sinnar, verður að segjast eins og er, að Níels Rúnar nær taki á honum; þar sem það er hægt. 

            Með tilliti til þess, hversu ungur höfundur er, tæplega þrítugur, verður að segjast eins og er, að hann nær nokkuð vel andblæ tímans í Reykjavík frá áttunda áratugnum og fram að andláti Dags 1994.  Hins vegar er ég ekki frá því, að hann hefði mátt ræða ögn lengur við jafnaldra skáldsins.  Sennilega hefði hann þá getað dregið upp gleggri mynd af Reykjavík, áður en hún hafnaði í því millibils ástandi milli smábæjar og borgar, sem hún hefur verið í síðasta aldarfjórðunginn eða svo.  Það hefði skýrt betur, hvílík hneyksnunarhella Dagur náði að verða góðborgurum Faxaflóaþorpsins, sem og þeirrar nautnar, sem hann hafði af því.

 

Nokkrar athugasemdir

 

            Eins og verða vill, eru á síðum þessarar bókar nokkur atriði, sem vert er að gera athugasemdir við.  Á bls.61, segir t.d. “Það var sagt að sjertruus væri framleiddur í Frakklandi í staðinn fyrir arsenik”.  Hér mun sennilega átt við absent, sem dró marga listamenn og bohema 19. aldar til geðveiki.

            Á bls. 66 er því haldið fram, að Jónas Svafár hafi verið að austan.  Það ég best veit um ættir þess ágæta gaddheimaskálds, þá er þeirra að leita í Árnessýslu og á Álftanesi en ekki á Austfjörðum.

            Stundum er ekki alveg ljóst, um hvaða tíma höfundur fjallar.  Þetta mætti t.d. vera skýrar, þegar hann fjallar um samskipti Dags og Flóka á bls. 79 og 80.  Ekkert stórmál, en mætti sem sagt vera ljósara.

            Á bls. 92 segir:  Ef Bjarni (Bernharður) hefði ekki kynnst Degi, væri ómögulegt að ímynda sér að hann hefði lagt út á skáldabrautir”.  Vegna kynna minna af báðum þessum mönnum leyfi ég mér að fullyrða, að þetta sé ekki rétt. 

            Nú veit ég ekki hvort Níels er bókmenntafræðingur.  En óneitanlega ber þessi fullyrðing hans keim þeirrar áráttu þeirrar séttar, að leita samhengis, þar sem það er ekki að finna.

            Við lestur bókarinnar, þótti mér stundum, sem íslenskukunnáttu höfundar sé nokkuð ábótavant.  Þessa sést m.a. merki á bls. 98, en þar er haft eftir unglingsstúlku:  ...”en ljóðin og málverkin hans Dags eru komin til að vera”.  Þetta enska orðskípi “kominn til að vera”, var ekki til í íslenskri tungu á þeim tíma, sem þarna er lýst.

            Á bls. 118 og 119 er nokkuð sagt frá ungskáldum áttunda áratugarins og samskiptum þeirra við Dag.  Sú lýsing hefði þurft að vera mun ítarlegri.

            Dagur var hvorki forystumaður né fyrirmynd okkar, sem þá vorum að kveða okkur hljóðs á skáldabekk.  En þótt skáldskapur hans og lífshlaup væri nokkuð sérstæður, þá var hann eigi að síður viss tengiliður milli þeirra tveggja heima í menningarlífi Reykjavíkur, sem minnst er á hér að framan; litla heimsins, sem allir vissu að var lítill og litla heimsins, sem allir halda að sér stór.

            Um miðjan áttunda áratuginn urðu nokkur tíðindi í hópi ungra skálda í Reykjavík.  Mig minnir, að það hafi verið snemma árs 1975, að ungu skáldið söfnuðust saman til upplestrar í Norræna húsinu.  Við kölluðum okkur “ástmegi þjóðanna”, minna mátti það nú ekki vera.

            Eftir þetta urðu nokkur skil; þeir, við, sem róttækari þóttum í pólitík stofnuðum tímarit og kölluðum það Lostafulla lystræningjann.  Dagur átti nafnið, sem síðar breyttist í Lystræningjann.  En það er önnur saga og “guðföðurnum” óviðkomandi.  Hinir hópuði sig saman og hófu upplestrarferðir út um land undir heitinu Listaskáldin vondu.  Þetta var upphaf merkilegrar sögu, sem þarft væri að færa til bókar.  Ég er ekki frá því, að Níels Rúnar Gíslason ætti að huga að slíku verki.

            Höldum áfram að bls. 148.  Þar fullyrðir höfundur, að Dagur hefði átt að vera á ríkislaunum.  Ef til vill er það nokkur kaldhæðni, en ég kalla ríkislaunaskáldin stundum B.S.R.B-skáldin.  Dagur Sigurðarson hefði aldrei getað orðið B.S.R.B.-skáld; til þess var frelsisþrá hans of skilyrðislaus!

            Að lokum langar mig til að vekja athygli lesenda þessarar bókar á átakanlegri frásögn á bls. 189 og 190.  Þar segir frá því, þegar drykkja Dags er farin úr böndum og hann er staddur ásamt félaga sínum fyrir utan Ríkið við Lindargötu.  Starfsmaður Ríkisins er að spúla portið og notar tækifærið, til að láta vatnsgusurnar ganga yfir hið gæfusnauða skáld.  Þess frásögn Níelsar er skrifuð af  næmni og innsýn í mannlega eymd.  Hafi hann þökk fyrir, sem og fyrir ýmislegt annað, sem fram kemur í þessari bók; þessari leit að Degi Sigurðarsyni, sem þegar öllu er á botninn hvoflt liggur auðvitað í gegnum Dag Thoroddsen, litla sæta strákinn, sem langaði svo mikið til að verða aldrei stór.

 

           

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 21.12.2008 kl. 15:09]

Takk fyrir þetta Pjetur. Ég held að örlög Dags hafi ekki legið fyrst og fremst í höfnun móður hans, hafi hún verið, ýmsir hafa orðið fyrir slíku og brugðist öðru vísi við, heldur fyrst og fremst í eðlisgerð hans, skapgerð. En auðvitað hefur verið þarna samspil á milli en skapgerðareiginleikarnir ráðið úrslitum. 

[Hlédís, 21.12.2008 kl. 20:32]

Sæll Pjetr! Árnesingar eru sagðir vera "að austan", rétt eins og Austfirðingar og mikill hluti þjóðarinnar. Má líka til sanns vegar færa, séð frá Reykjavík. Skondnara er að fólk sem býr rakbeint í norður frá höfuðborginni er sagt vera "að vestan" - og að flestallir sem ferðast til Reykjavíkur fara "suður" ;) Kveðja!

[Pjetur Hafstein Lárusson, 22.12.2008 kl. 12:13]

Þakka ykkur fyrir ábendingarnar. Ég tek undir það Siggi, að auðvitað hefur eðlisgerð Dags ráðið þarna mestu um, ekki höfnunin sem slík. „Svo lifir hver, sem skaptur er".

Sný ég mér þá að þér, Hlé-Guðm. Samkvæmt minni málkennd, er sagt „hann kom að austan", sé rætt um Árnesing, sem staddur er í Reykjavík. Sé hins vegar sagt „hann er að austan", er átt við Austfirðing eða Héraðsbúa. Ferðir manna eru þannig miðaðar við áttir sem vitanlega breytast út frá staðsetningu hverju sinni. Þar víkur þó oft hin landfræðilega rökvísi eins og t.d. þegar Rangæingar tala um að fara suður til Reykjavíkur. Uppruninn er hins vegar miðaður við „landakortið", sá sem er frá Austfjörðum eða af Héraði, segist þannig vera að austan hvar svo sem hann er staddur í heimi hér. Ég hringdi í þann mæta mann Aðalstein Davíðsson málfarsráðunaut Ríkisútvarpsins, en hann er einmitt að austan. Var hann mér fyllilega sammála. Þú ert einfaldlega orðin of mikill Reykvíkingur í hjarta þínu og talar út frá áttunum, eins og þær blasa við þér úr bænum.

Ég veit, að þú ert af þingeyskum ættum. Mundir þú segja, ef þú værir stödd í Grímsey, og vildir leggja áherslu á þingeyskan uppruna þinn, að þú værir að sunnan? Ég held ekki. Samt liggja Þingeyjasýslur sunnar á hnettinum en Grímsey.

Að svo mæltu flyt ég ykkur báðum mínar bestu jólakveðjur, héðan frá Suðurlandi; ekki að austan.

[Hlédís, 22.12.2008 kl. 15:55]

Pjetr minn! haf þú þetta eins og vilt - með sjálfum þjer!  Sé Aðalsteinn af Austfjörðum er von að hann telji kannski fólk "að austan" eingöngu þaðan sprottið. Kemur málfarsráðum ekkert við. Þú og Aðalsteinn vitið, etv, ekki einu sinni að það er til fólk "að austan" sem kemur af Síðunni og Miklu víðar að. Ég var eiginlega að benda þér á að gagn-"rýna" einungis það sem veist full deili á. Geri það hér með, hiklaust. Þú mátt skila því til Aðalsteins, ef vilt.  Kveðja!

[Sverrir Einarsson, 23.12.2008 kl. 23:50]

Ég hef heyrt Keflvíking (hann var svo mikill suðurnesja maður að hann talaði alltaf um Kebbblavík) tala um að fara suður til Reykjavíkur, ég spurði hann í kerskni hvort hann yrði þá ekki lengi á leiðinni hann leit á mig hugsi og sagði svo "á ég að slá þig núna eða strax".

Ég hef verið svolítið fyrir vestan (ég er í Reykjavík núna) og þegar ég var á Vatneyri við Patreksfjörð (svo öllu sé rétt haldið til haga) þá var talað um að fara norður á Ísafjörð en  Vestur á Patró, nákvæmlega sömu leið!!!

Eins var það þegar ég var á Þingeyri eða Súganda alltaf farið norður á Ísafjörð en vestur til baka......var einhver að tala um mun á að vera að austan, koma að austan. Austfirðingur hlítur alltaf að vera að austan hvar sem hann er í heiminum, ef hann er að tala við Íslending þ.e.a.s.

Þegar ég skrepp í Hveragerði þá er ég að skreppa austur fyrir fjall og allir vita að ég er í mesta lagi að fara í Hveragerði, Selfoss eða í Ölfusið en ekki austur á Hellu eða Hvolsvöll eða þaðan af austar, þá væri ég bara að fara eitthvað austur eftir......með málfars og málvenju kveðjum.

[Þorsteinn Briem, 24.12.2008 kl. 13:08]

Gleðileg jól, Pjetur minn!

[Ásgeir Kristinn Lárusson, 25.12.2008 kl. 13:51]

Einsog skáldið, sem ég man aldrei hvað heitir, sagði:

Höfuðáttirnar fjórar eru þjár, norður og suður.

Gleðilega hátíð!