Nokkur orð um íslenska tungu

Í dag hlustaði ég á skemmtilegan og fróðlegan útvarpsþátt, sem fluttur var í tilefni þess, að í ár eru liðnar tvær aldir frá fæðingu Tómasar Sæmundssonar Fjölnismanns.  Þættinum stjórnaði sá ágæti útvarpsmaður Gunnar Stefánsson.  Þarna var flutt úrval nokkurra erinda frá ráðstefnu, sem 18. aldar félagið hélt fyrir skömmu.

Meðal fyrirlesara var ung kona, sagnfræðingur að mennt.  Hún fjallaði um samskipti þeirra vinanna, Tómasar og Jónasar Hallgrímssonar og fórst það vel úr hendi.  Þó verð ég að játa, að mér líkaði það miður, þegar hún lýsti ákveðjum samfundum þeirra vinanna og sagði, að þá hefðu þeir „átt góðan tíma".  Orðin eru að vísu íslensk, en málfarið þó enskt; "they had a good time".  Réttara hefði verið að segja, að þeir vinirnir hefðu notið samverunnar eða eytt saman gleðistundum, svo dæmi séu tekin. 

Því miður er það orðið harla títt, að fólk tali íslensku með enskum hætti.  Útkoman er skollamál, sem hvorki hæfir vörum þess, sem talar, né eyrum þeirra, sem hlusta.  Auðvitað er alltaf slæmt, að verða þessa var, en þó hlýtur það að vera sérstaklega neyðarlegt, þegar fjallað er um Fjölnismenn.  Það vantaði nú ekki, að þeir „slettu" dönsku í bréfum, sem milli þeirra fóru.  En þeir vissu hvað var danska og hvað íslenska.  Nú nota menntamenn hins vegar enska orðaskipan, en íslensk orð og hafa ekki hugmynd um, hvað skilur þar á milli.  Auðvitað er þetta afleiðing enskrar síbylju í sjónvarpi, sem og þess, að menntafólk lærir fyrst og fremst bækur, sem ritaðar eru á ensku.  Við þessu er aðeins eitt ráð; það verður að auka íslenskukennslu í skólum og gera kröfur til þeirra, sem koma fram á opinberum vettvangi.

Já, og meðan ég man; hvernig skyldi standa á því, að presturinn Tómas Sæmundsson er nær aldrei kallaður „séra", hvorki í mæltu máli né rituðu?  Skyldi hempan ekki falla að rómantískum hugmyndum Íslendinga um Fjölnismenn?  Spyr sá, sem ekki veit.

 

Athugasemdir

[Kristín M. Jóhannsdóttir, 28.5.2007 kl. 00:39]

Það er alveg hárrétt hjá þér að enskan er orðin gífurlegur áhrifavaldur á íslenska tungu og svona dæmi eins og þú nefnir eru fjölmörg. Ég geri þetta sjálf orðið töluvert en ég hef það mér til afsökunar að ég hef búið í Kanada í tæp átta ár og heyri íslensku orðið mjög sjaldan; fyrst og fremst þegar ég tala við foreldra mína í síma kannski tvisvar í viku. Að fólk sem býr heima og heyrir íslenskuna talaða daginn út og inn, skuli láta enskuna hafa svona mikil áhrif á sig er mun alvarlegra. Og jafnvel þótt það horfi mikið á sjónvarp og lesi bækur á ensku þá ætti það ekki að skipta máli. Ef fólk horfir enn á fréttir, les blöðin og talar við fjölskyldu og vini, þá er íslenskan enn áhrifameira mál. Aukin íslenskukennsla getur auðvitað hjálpað eitthvað en ég veit ekki hvað mun vera áhrifaríkast.

[Baldur Kristjánsson, 28.5.2007 kl. 10:22]

Gott komment eða góð athugasemd þetta með sérann.  Í nútímanum er það gjarnan notað um vígða í þeim tilgangi að slá þá út áf laginu eins og það beri með sér: Hann er nú pínulítið á skjön þessi eða hann hefir nú fyrst og fremst vit á þeim himnafeðgum. Það er ,,í lagi" að vera guðfræðingur en verra að vera ,,séra" ef þú ætlar þér út fyrir sérsvið þitt. Notkunarleysið á séra nafninu í tengslum við séra Tómas endurspeglar því kannski virðingu fyrir starfi hans að bókmenntum og tungu? Veit ekki? Þakka þér fyrir að benda  á þennan útvarpsþátt. Hann hlýtur að verða endurtekinn Kv.  B

[Pjetur Hafstein Lárusson, 28.5.2007 kl. 20:36]

Já, ég er ekki frá því að nokkuð sé hæft í þessu með virðinguna og „séraleysið" hans Tómasar Sæmundssonar. Einnig er hugsanlegt, að þjóðin líti á Tómas sem sína eign og vilji forða því, að prestastéttin hirði hann. Þetta á þó vafalaust helst við um gengnar kynslóðir Ég efast nefnilega því miður um, að margir viti, að hann var prestur.

[Pjetur Hafstein Lárusson, 28.5.2007 kl. 21:17]

Það er vafalaust rétt, að aukin íslenskukennsla væri til bóta og raunar mæli ég sterklega með henni.  En meira þarf til.  Því miður óttast ég, að léleg móðurmálsþekking beri ekki aðeins vott um menntunarskort, heldur einnig minnimáttarkennd.  Okkur Íslendingum þykir allt svo gott, sem að utan kemur, að við fyrirverðum okkur fyrir það, sem íslenskt er, nema þá helst, það sem við getum lagt okkur til munns til hátíðabrigða, s.s. hangikjöt og svið.