Pjetur Hafstein Lárusson

21.6.2011 | 20:14

Hugleiðingar vegna viðtals

Í gær, mánudag, birtist í Morgunblaðinu viðtal við Einar Má Guðmundsson rithöfund. Þar koma m.a. tvær fullyrðingar af hálfu Einars Más, sem gaman er að velta fyrir sér, þó ekki sé nema út frá tilgangi og eðli skáldskapar.

Fyrri fullyrðingin er þessi “Við þurfum ekki skáldskap í dag, við bara lýsum veruleikanum. Þetta var leiðarstefið við Bankastræti núll og svo sem Hvítu bókinni líka. Í þeim skilningi á ég alltaf eitthvað ósagt og þess vegna er frásagnalistin alveg ótæmdandi brunnur”.

Í hvaða skilningi er það, að rithöfundur, sem telur samtímann ekki hafa minnstu þörf fyrir skáldskap, telji sig einmitt þess vegna alltaf eiga eitthvað ósagt og að af sömu ástæðu sé frásagnalistin alveg ótæmandi brunnur?

Ég hefði nú haldið, að mannskepnan þyrfti alltaf á skáldskap að halda, þó ekki væri til annars, en að sjá lífið og tilveruna í dulítið öðru ljósi en því, sem við öllum blasir. Sammannleg reynsla krefst einstalkingsbundinnar sýnar og úrvinnslu. Um það hygg ég raunar að við Einar Már hljótum að vera á sama máli, nema hann sé að boða endurkomu sósíalrealismans, þ.e.a.s. hins “félagslega raunsæis” í skáldskap. Ekki veit ég. Hitt veit ég, að sú stefna fer gjarnan harla nærri mörkum skáldskapar og skýrslugerðar, þeirrar gerðar, sem betur sómir sér hjá Hagstofunni en í skáldverkum.

Síðari fullyrðing Einars Más í umræddu viðtali, sem ég hnaut um er þessi; ...”en sannleikurinn er aldrei eins og alltaf að skipta um skoðun”.

Sé sannleikurinn aldrei eins, hlýtur sú spurning að vakna, hvort hann sé til. Og sé hann ekki til vaknar önnur spurning, nefnilega sú, hver sé grundvöllur mannlegrar tilveru. Það skal þó fúslega játað, að menn geta séð sannleikann í nýju ljósi, standi þeir á öðrum sjónarhóli enn fyrr, ýmist vegna ytri aðstæðna eða vegna aukins þroska. En það er önnur saga, sem m.a. snýr að sannleiksleitinni.

Í hinni kunnu metsölubók, Biblíunni, (Jóhannesarguðspjalli 8:31) hefur guðspjallamaðurinn það eftir Kristi, að sannleikurinn geri menn frjálsa. Tæpast er þar um að ræða þann breytilega “sannleika”, sem Einar Már talar um í umræddu viðtali.

Ekki vissi ég það, að sannleikurinn hefði skoðun. Hitt er svo annað mál, að menn hafa misjafna skoðun á sannleikanum. Sumir kjósa að leita hans og fylgja honum, þegar þeir hafa fundið hann. Slíka menn köllum við leitandi og staðfasta. Ýmsir gætu jafnvel kallað þá þröngsýna. Svo eru þeir, sem hafna sannleikanum og víkja sér undan honum. Þannig ferst hinum ístöðulausu. Og ekki má gleyma efahyggjumönnum. Það skyldi þó aldrei vera, að þeir leiti sannleikans umfram aðra menn, en gefi sér það um leið, að þeir muni aldrei finna hann?

Hrunið árið 2008 mun vera Einari Má hugstætt nú um stundir. Ekki eru menn á eitt sáttir um orsakir þess. Flestum ber þó saman um, að hátt hafi boginn verið spenntur, áður en strengurinn brast.

Öllum má ljóst vera, að skortur á nægjusemi var orsök kreppunnar. Menn höfnuðu þeim einföldu sannindum, að best sé meðalhófið. En hvað eru sannindi, þar sem “sannleikruinn er aldrei eins og alltaf að skipta um skoðun”? Og hvers vegna að skrifa, ef aðeins skal lýst þeim veruleika, sem við öllum blasir?

Flokkur: Menning og listir | Facebook