70 ár frá hernámi Breta

í dag eru liðin 70ár frá hernámi Breta.  Öllum íslendingum, sem muna hernámið og styrjaldarárin, ber saman um, að á þessum tíma hafi orðið miklar breytingar í landinu.  Helsta breytingin varð auðvitað sú, að Bretavinnan tók við af kreppunni um leið og fjármagn flæddi inn í landið.

Eldra fólk, sem ég hef rætt við um þetta tímabil, m.a. í viðtölum í Morgunblaðinu fyrir s.s. fimmtán árum, ber þó saman um, að breytingar á hugsagangi fólks hafi fylgt komu Bandaríkjamanna 1941, ekki hernámi Breta.  Lífsviðhorf óbreyttra breskra hermanna voru okkur ekki framandi.  Öðru máli gengdi um Ameríkanana; þeim fylgdi nýr og framandi andblær, eftir því, sem mér hefur skilist á gömlu fólki.  En nóg um það.

Sumir sagnfræðingar halda því beinlínis fram, að nútíminn hafi hafið innreið sína á Íslandi þann 10. mai 1940.  Ég er ekki sannfærður um, að svo hafi verið.  Gamla bændasamfélagið var þegar á undanhaldi og fólksflutningar til Reykjavíkur og í annað þéttbýli, voru ekki nein nýjung.  Þannig voru íbúar Reykjavíkur árið 1901 6.682 talsins.  Árið 1920 voru þeir orðnir 17.679 og hernámsárið, 1940 töldust þeir vera 38.196.  Í stríðslok, 1945 voru þeir 46.578.

Á þessu má sjá, að fólksfjölgunin í höfuðborginni er stöðug allt frá aldamótum og fram að hernáminu, eins þótt hún ykist vissulega á hernámsárunum.

Nær alla 20. öldina hafði vægi fiskveiða, verslunar og iðnaðar aukist verulega.  Allt voru þetta fylgifiskar vaxandi þéttbýlis.  Og þurfti ekki heimsstyrjöld til. 

Hernámið hafði vissulega mikil áhrif á menningarlíf þjóðarinnar.  En ég er ekki frá því, að sagnfræðingar mættu gjarnan huga betur að atvinnuþróun á Íslandi, fyrri hluta síðustu aldar, í stað þess að hamra á því, að þeir hafi tekið algjörum stakkaskiptum á hernámsárunum.

 

Athugasemdir

[Sigurður Hreiðar, 11.5.2010 kl. 18:43]

Sæll Pjetur,

ég held að ég hafi ekki lagt inn athugasemd hjá þér fyrr þó ég hafi iðulega lesið bloggið þitt. Segir enga sögu aðra en þá að nú er ég í skapi til þess, einhverra hluta vegna.

Ég var ekki nema nýorðinn tveggja ára þegar Bretar hertóku landið en um dagana hef ég heyrt margt um þann atburð og þann sem á eftir kom. Bretavinnan breytti strax hugsunarhætti og aðstöðu með auknu vinnuframboði og launamöguleikum. Hins vegar held ég að koma Bandaríkjamannanna hafi einnig skipt verulegu máli, einkum vegna þess að óbreyttur Smith frá Ameríku var ekki fatalaus og svangur og hjálparþurfi eins og algengt var með Bretana. Garmar Bretanna og skjólfataleysi kom við móðursálina í mömmum og ömmu í nágrenni við kampana þeirra og þær gaukuðu að þeim vetlingum og ullarsokkum eftir því sem þær gátu og vorkenndu veslings drengjunum, eins og þær sögðu. Þetta var ekki raunin með Amríkanana sem dreifðu um sig ávöxtum, súkkulaði og tyggjói og litu á okkur sem smælingjana, ekki öfugt eins og þegar Bretarnir áttu í hlut.

Ekki skal ég mótmæla því að atvinnuþróun á fyrri hluta síðustu aldar hafi verið talsverð, en ég held jafn víst að íslenskt þjóðlíf hafi tekið algjörum stakkaskiptum með hernámsárunum og þó ekki síður fyrst eftir þau. Þá stigu Íslendingar til dæmis til fulls inn í bílaöldina, með þeim farartækjum sem herinn skildi eftir hér og/eða voru keyptir til landsins af afgangalagerum þeirra austan hafs og vestan. Samgöngubyltingin í kjölfar hernámsáranna hafði afgerandi áhrif á búsetu og mannlíf í landinu. Það held ég hafi að verulegu leyti verið vanmetið.

[Pjetur Hafstein Lárusson, 11.5.2010 kl. 23:51]

Blessaður Sigurður Hreiðar og þakka þér fyrir svarið.  Ég er alveg sammála þér, auðvitað urðu miklar breytingar á Íslandi með hernámi Breta og þá ekki síður með komu Bandaríkjahers 1941.  En ég hallast að því, að þessar breytingar hafi fyrst og fremst verið hugarfarslegar, fyrir utan auðvitað, að kreppunni lauk.   En þróunin til nútíma samfélags í landinu hófst ekki 10. mai 1940 heldur með þilskipaútgerðinni, sem átti sitt blómaskeið frá 1870 til 1905 og með sauðasölunni til Englands skömmu fyrr.  Og þá má ekki gleyma því, að á sama tíma færðist verslunin í hendur Íslendinga og grunnur var lagður að iðnaði.  Ég held, að í efnahagslegum skilningi hafi hernámið aðeins flýtt fyrir þróun, sem átti sér áratuga sögu.

Skoðun mín er hins vegar ekki það sem máli skiptir, heldur hitt, að málið sér rannsakað frá öllum hliðum í stað þess, að einfalda hlutina, eins og mér finnst sumir sagnfræðingar og enn frekar stjórnmálamenn hafa gert.